Jean-Pascal Salomez
Een dadaïstische kijk op identiteit en Theseus' schip
Het schip van Theseus, een drijvend labyrint in de zee van tijd, drijvend op de golven van vervanging en verval. Het schip verliest zijn glorie door de tand des tijds en heeft restauratie nodig om te blijven drijven. Maar als elk onderdeel van het schip wordt vervangen, is het dan nog steeds hetzelfde schip?
Deze paradox van vervanging kan ook op de menselijke identiteit worden toegepast. De vraag of onze identiteit onveranderlijk is of verandert naarmate we ouder worden, is een van de kernvragen van de filosofie en psychologie. Sommige denkers beweren dat onze identiteit uniek en onveranderlijk is, terwijl anderen geloven dat onze identiteit constant verandert en evolueert. Deze vraag kan ons in de waanzin van de dadaïstische filosofie drijven, waarbij we de fundamentele aannames van ons bestaan en de werkelijkheid in twijfel trekken. Het schip van Theseus-paradox biedt hierbij een interessant denkkader, waarbij we ons kunnen afvragen wat de essentie van onze identiteit is en hoeveel van ons “zelf” we kunnen verliezen voordat we ophouden te bestaan.
Als een boot met dertig roeispanen één roeispaan vervangt, is het dan nog steeds dezelfde boot? Wat als er vijftien roeispanen worden vervangen? Of wat als alle roeispanen vervangen worden? En als de planken vervangen worden, wanneer wordt het schip een ander schip?
De filosoof Thomas Hobbes stelde dat elk vervangen onderdeel van het schip bewaard werd om een nieuw schip te maken. Dus welk van de twee schepen is het echte schip van Theseus? Maar Theseus geloofde dat zijn schip gerestaureerd was, niet vervangen. En als we het op de menselijke identiteit toepassen, zijn we dan onze herinneringen, ons uiterlijk of onze persoonlijkheid?
De filosoof Heraclitus stelde dat niemand twee keer in dezelfde rivier kan stappen, omdat het nooit dezelfde rivier is en de persoon nooit dezelfde is. We veranderen dus voortdurend. Maar wat als we ons brein kunnen vervangen door een technologisch equivalent en al onze herinneringen en gedachten kunnen overbrengen? Zouden we dan nog steeds dezelfde persoon zijn?
Een voorbeeld uit de praktijk betreffende de theorie van het schip van Theseus is het verhaal van de HMS Victory. Dit schip werd in 1765 gebouwd en was betrokken bij de zeeslag bij Trafalgar in 1805 onder leiding van admiraal Nelson. In de loop van de tijd is het schip echter meerdere malen gerestaureerd en herbouwd, waarbij veel van de originele materialen zijn vervangen.
Hoewel het schip vandaag de dag nog steeds bekend staat als de HMS Victory en wordt beschouwd als een nationaal monument, is er in feite weinig overgebleven van het originele schip uit de 18e eeuw. Het schip is in wezen een replica van zichzelf geworden, met een groot deel van de oorspronkelijke onderdelen vervangen door nieuwe materialen. Toch wordt het schip nog steeds beschouwd als de HMS Victory vanwege de continuïteit van de naam en de geschiedenis, ondanks de veranderingen die in de loop van de tijd hebben plaatsgevonden. Dit is een klassiek voorbeeld van de vraag of het schip van Theseus nog steeds hetzelfde schip is, zelfs nadat het meerdere malen is herbouwd en gerestaureerd.
Ons uiterlijk en onze persoonlijkheid veranderen in de loop van ons leven, maar we bestaan ook uit onze relaties met anderen. We zijn de som van onze ervaringen en relaties. Dus als we ons brein vervangen, verandert onze identiteit dan echt? Of blijft er niets anders over dan een leeg schip op zee? De vragen blijven, maar de antwoorden zijn ongrijpbaar in de waanzinnige draaikolk van de dadaïstische filosofie.
