Jean-Pascal Salomez
Criminaliteit houdt verband met maatschappelijke ontwikkelingen, zoals de internationalisering, de werkloosheid, de verandering van waarden en normen, en de afname van sociale controle. Maar, moeten we daar bang voor zijn?
Criminaliteit is een complex en veelzijdig fenomeen dat niet eenvoudig te definiëren of te meten is. Wat als crimineel wordt beschouwd, hangt af van de wetten en regels die in een bepaalde tijd en plaats gelden, maar ook van de morele opvattingen en verwachtingen van de samenleving. Daarom is criminaliteit niet alleen een juridisch, maar ook een sociaal en cultureel begrip.
Criminaliteit wordt vaak gezien als een bedreiging voor de veiligheid, de orde en de harmonie in de samenleving. Het roept gevoelens van angst, onrust en onzekerheid op bij burgers, die zich zorgen maken over hun eigen veiligheid en die van hun naasten. Het ondermijnt ook het vertrouwen in de overheid, de rechtsstaat en de democratie, die geacht worden de burgers te beschermen tegen criminaliteit.
Maar criminaliteit is niet alleen een negatief verschijnsel. Het kan ook een functie hebben voor de samenleving en voor de individuen die erbij betrokken zijn. Het kan bijvoorbeeld een vorm van protest zijn tegen onrechtvaardige of onderdrukkende omstandigheden, of een manier om zich te onderscheiden of te emanciperen van dominante normen en waarden. Het kan ook een bron zijn van creativiteit, innovatie en verandering, die nieuwe mogelijkheden en perspectieven biedt.
Vanuit een filosofisch perspectief kunnen we criminaliteit dus niet alleen beschouwen als een probleem dat moet worden opgelost of bestreden, maar ook als een uitdaging die ons uitnodigt om na te denken over onszelf, onze medemensen en onze samenleving. Wat zijn onze waarden en normen? Wat zijn onze rechten en plichten? Wat zijn onze angsten en verlangens? Hoe kunnen we samenleven in diversiteit en solidariteit?
Criminaliteit confronteert ons met fundamentele vragen over het menselijk bestaan en het menselijk samenleven. Het daagt ons uit om onze eigen positie en rol te bepalen in relatie tot anderen. Het stimuleert ons om kritisch te reflecteren op onze eigen aannames en vooroordelen. Het nodigt ons uit om open te staan voor dialoog en debat met mensen die anders denken of handelen dan wij.
Moeten we bang zijn voor criminaliteit? Dat hangt af van hoe we ernaar kijken en hoe we ermee omgaan. Als we criminaliteit zien als een onvermijdelijk en onveranderlijk gegeven dat ons overkomt, dan zullen we ons machteloos en angstig voelen. Als we criminaliteit zien als een dynamisch en contextueel proces dat ons aangaat, dan zullen we ons verantwoordelijk en betrokken voelen. Als we criminaliteit zien als een kans om te leren en te groeien als mens en als burger, dan zullen we ons nieuwsgierig en hoopvol voelen.
Vanuit een filosofisch perspectief is het belangrijk om te beseffen dat criminaliteit niet alleen een individueel probleem is, maar ook een maatschappelijk probleem dat verband houdt met andere ontwikkelingen in de samenleving, zoals de internationalisering, de werkloosheid, de verandering van waarden en normen, en de afname van sociale controle. Deze ontwikkelingen kunnen bijdragen aan gevoelens van onzekerheid en onrust, die op hun beurt weer kunnen leiden tot criminaliteit.
Maar we moeten niet bang zijn voor deze ontwikkelingen. In plaats daarvan moeten we ze als uitdagingen zien om onze waarden en normen te heroverwegen en om nieuwe vormen van solidariteit en dialoog te ontwikkelen. We moeten ons bewust zijn van onze eigen rol en verantwoordelijkheid in het creëren van een samenleving die veilig, rechtvaardig en inclusief is.
Als we op deze manier naar criminaliteit en maatschappelijke ontwikkelingen kijken, kunnen we ze niet alleen beter begrijpen, maar ook actief bijdragen aan oplossingen en verbeteringen. Door ons te richten op de oorzaken van criminaliteit en door te werken aan het versterken van de sociale cohesie en de solidariteit, kunnen we een meer rechtvaardige en veilige samenleving creëren voor iedereen.
Een controversiële stellingname aangaande criminaliteit
De filosofie van criminaliteit en strafrecht is een complex en divers terrein dat zich bezighoudt met fundamentele vragen over de aard, oorzaken en gevolgen van misdrijven, de rechtvaardiging en doelstellingen van straffen, de morele en juridische grondslagen van het strafrecht, en de effectiviteit en ethiek van strafrechtelijke interventies. Binnen dit terrein zijn er verschillende stromingen en scholen die uiteenlopende perspectieven en argumenten bieden over deze kwesties. Sommige van deze stromingen zijn meer invloedrijk of geaccepteerd dan andere, maar geen enkele kan aanspraak maken op een definitief of onbetwistbaar antwoord op de filosofische problemen rondom criminaliteit.
Een van de meest controversiële stellingnames in de filosofie aangaande criminaliteit is die van het retributivisme. Het retributivisme is de opvatting dat straffen een intrinsieke waarde heeft als een vorm van vergelding of wraak voor het begane kwaad. Het gaat er van uit dat bij een misdaad iemand onrecht aangedaan wordt en dat rechtvaardigheid vereist dat dit onrecht gecorrigeerd wordt. Het gebruikt ook het principe van proportionaliteit om de manier of mate van bestraffing te bepalen. Volgens het retributivisme moet de straf evenredig zijn aan de ernst van het misdrijf en de schuld van de dader. Het retributivisme ziet straffen dus als een doel op zich, niet als een middel tot een ander doel.
Het retributivisme wordt door veel filosofen bekritiseerd om verschillende redenen. Ten eerste wordt betwijfeld of het retributivisme wel een coherent of consistent concept is. Wat betekent het precies om iemand te straffen voor een misdaad? Hoe kan men bepalen wat een passende of evenredige straf is voor een bepaald misdrijf? Hoe kan men rekening houden met de individuele omstandigheden en motieven van de dader? Hoe kan men omgaan met onzekerheid of fouten in het vaststellen van schuld of verantwoordelijkheid? Hoe kan men rechtvaardigen dat men iemand leed of schade toebrengt als vergelding voor een ander leed of schade? Deze vragen laten zien dat het retributivisme geen eenduidig of objectief criterium biedt voor het bepalen of toepassen van straffen.
Ten tweede wordt betwijfeld of het retributivisme wel moreel aanvaardbaar of wenselijk is. Is het niet immoreel of barbaars om iemand te straffen uit wraak of vergelding? Is het niet beter om te streven naar verzoening of herstel in plaats van naar vergelding? Is het niet contraproductief of ineffectief om iemand te straffen zonder rekening te houden met de mogelijke gevolgen voor de dader, het slachtoffer, de samenleving of de toekomst? Deze vragen laten zien dat het retributivisme geen rekening houdt met de morele waarden of doelen die ten grondslag liggen aan het strafrecht.
Het retributivisme is dus een controversiële stellingname in de filosofie aangaande criminaliteit omdat het uitgaat van een simplistisch of problematisch idee van straf als vergelding. Het negeert of miskent de complexiteit en diversiteit van de filosofische kwesties rondom criminaliteit en strafrecht. Het biedt geen overtuigende argumenten of bewijzen voor zijn claims of aannames. Het staat haaks op andere stromingen of scholen in de filosofie die alternatieve visies of benaderingen
Weeral eens alles kunst en kitsch
Geen enkele persoon kan aanspraak maken op een definitief of onbetwistbaar antwoord op de filosofische problemen rondom criminaliteit. Dit komt omdat criminaliteit een complex en veelzijdig fenomeen is, dat afhangt van de context, de cultuur, de wetgeving en de ethiek van een samenleving. Wat in de ene tijd of plaats als crimineel wordt beschouwd, kan in een andere tijd of plaats als normaal of zelfs wenselijk worden gezien. Bovendien zijn er verschillende manieren om naar criminaliteit te kijken, vanuit verschillende disciplines, perspectieven en waarden. In dit hoofdstuk zullen we enkele van deze filosofische problemen rondom criminaliteit verkennen en proberen om ze kritisch te analyseren.
Een eerste filosofisch probleem is de vraag naar de definitie van criminaliteit. Wat maakt een handeling crimineel? Is het simpelweg het overtreden van een wet? Maar wie bepaalt dan wat de wet is en waarom? Is het schenden van een morele norm? Maar wie bepaalt dan wat moreel is en waarom? Is het schaden van een ander wezen? Maar wie bepaalt dan wat schade is en waarom? Zoals je ziet, is het niet eenvoudig om een eenduidige en objectieve definitie van criminaliteit te geven, omdat elke definitie gebaseerd is op bepaalde aannames, belangen en machtsverhoudingen. Een mogelijke manier om dit probleem te benaderen is om te kijken naar de functie van criminaliteit in een samenleving. Criminaliteit kan gezien worden als een vorm van sociale controle, die de grenzen aangeeft van wat acceptabel en onacceptabel gedrag is. Criminaliteit kan ook gezien worden als een vorm van sociale verandering, die de bestaande orde uitdaagt en alternatieven voorstelt. Criminaliteit kan ook gezien worden als een vorm van sociale expressie, die de identiteit, emoties en waarden van individuen of groepen weerspiegelt.
Een tweede filosofisch probleem is de vraag naar de oorzaken van criminaliteit. Waarom plegen mensen criminele handelingen? Zijn ze gedreven door interne factoren, zoals hun persoonlijkheid, motivatie of vrije wil? Of zijn ze beïnvloed door externe factoren, zoals hun omgeving, cultuur of situatie? Of zijn ze het product van een interactie tussen beide factoren? Er zijn verschillende theorieën die proberen om deze vraag te beantwoorden, elk met hun eigen vooronderstellingen, bewijzen en implicaties. Bijvoorbeeld, biologische theorieën stellen dat criminaliteit voortkomt uit genetische of fysiologische kenmerken, zoals hormonen, hersenen of lichaamsbouw. Psychologische theorieën stellen dat criminaliteit voortkomt uit mentale processen, zoals cognitie, emotie of persoonlijkheid. Sociologische theorieën stellen dat criminaliteit voortkomt uit sociale structuren, zoals klasse, ras of gender. Een mogelijke manier om dit probleem te benaderen is om te erkennen dat criminaliteit een multifactorieel fenomeen is, dat niet herleid kan worden tot één enkele oorzaak. Criminaliteit kan beter begrepen worden als het resultaat van een complexe interactie tussen individuele en contextuele factoren, die elkaar wederzijds beïnvloeden.
Een derde filosofisch probleem is de vraag naar de reacties op criminaliteit. Hoe moet een samenleving omgaan met criminele handelingen? Moet ze zich richten op het straffen of het herstellen van de daders? Moet ze zich richten op het beschermen of het compenseren van de slachtoffers? Moet ze zich richten op het voorkomen of het verminderen van de criminaliteit? Er zijn verschillende benaderingen die proberen om deze vraag te beantwoorden, elk met hun eigen voor- en nadelen en implicaties. Bijvoorbeeld, retributieve benaderingen stellen dat straffen de dader rechtvaardigt en de morele orde herstelt, terwijl herstelgerichte benaderingen stellen dat het herstellen van de schade en het bevorderen van verzoening tussen de dader en het slachtoffer meer effectief is en bijdraagt aan het verminderen van recidive. Preventieve benaderingen richten zich op het voorkomen van criminaliteit door middel van maatregelen zoals onderwijs, sociaal beleid en criminaliteitspreventieprogramma’s. Een mogelijke manier om dit probleem te benaderen is om te erkennen dat elke benadering zijn beperkingen heeft en dat een integrale aanpak nodig is die rekening houdt met de complexe oorzaken en gevolgen van criminaliteit en de behoeften van de betrokkenen. Dit kan betekenen dat straffen en herstellen beide belangrijk zijn, afhankelijk van de aard en de ernst van de misdaad en de omstandigheden van de dader en het slachtoffer. Het kan ook betekenen dat preventie en repressie beide nodig zijn, afhankelijk van de risicofactoren en de beschermende factoren die van invloed zijn op de criminaliteit.
Conclusie
We kunnen stellen dat de filosofische problemen rondom criminaliteit complex en veelzijdig zijn. Het is niet eenvoudig om een definitieve en objectieve definitie van criminaliteit te geven, omdat deze afhankelijk is van de aannames, belangen en machtsverhoudingen van een samenleving. Ook de oorzaken van criminaliteit zijn niet eenduidig, en kunnen worden beïnvloed door interne en externe factoren. Tot slot zijn er verschillende reacties op criminaliteit mogelijk, en is het belangrijk om een evenwicht te vinden tussen straf, herstel, bescherming en preventie. Het is van belang om deze filosofische problemen rondom criminaliteit kritisch te analyseren en te bespreken, zodat we als samenleving een rechtvaardiger en effectiever beleid kunnen ontwikkelen.
