Jean-Pascal Salomez
Gaan we weer – boompje planten marktplein, en nog wat, en veel meer
De Ruimtelijke Strijd: Kunst, Commercie en Onverschilligheid
- Ja, de vrije geest van elk mens.
Ik ben geen oproeper, geen agitator. Ik ben een denker, een waarnemer, een mens die zich niet verschuilt achter beleefdheden en gewenst taalgebruik. Mijn woorden zijn geen aanval, maar een spiegel. Geen leugen, maar een naakte waarheid. Een waarheid die zich niet plooit naar gemakzucht of het valse comfort van stilzwijgen.
- Over Zonnebeke: het zichtbare en het onzichtbare
- Over Zonnebeke: het onzichtbare en het zichtbare
Zonnebeke, ons dorp van herinnering en gemeenschap, is meer dan de bordjes en brochures doen geloven. Het is een plaats waar mensen met hart en ziel bouwen aan iets moois. Er zijn initiatieven, er is betrokkenheid, en er is liefde voor de gemeenschap. Maar er is ook onverschilligheid, een stilzwijgend akkoord dat het ongewenste onzichtbaar maakt. Het is de sociale blindheid die me zorgen baart. Want wat blijft er over wanneer alles wat ‘ogenschijnlijk’ is, wordt opgegeven? Als er geen plek is voor het afwijkende, het andere, het ongewone?
Een dorp zoals Zonnebeke heeft een geschiedenis van samenhorigheid en herinnering. Toch is het publieke domein geen statisch gegeven; het evolueert met de gemeenschap. Door de natuur terug te brengen in de dorpskern – via bomen, planten en aangename zitplekken – creëren we niet alleen een esthetisch aantrekkelijke omgeving, maar ook een plek waar mensen samenkomen.
Dit concept gaat verder dan enkel verfraaiing. In veel landen worden openbare banken ontworpen om daklozen te weren, door ze bijvoorbeeld oncomfortabel of onbruikbaar te maken voor rust en ontmoeting. Dit is een symptomatisch voorbeeld van hoe publieke ruimte soms wordt ingericht vanuit uitsluiting in plaats van inclusie. Een gemeenschap is echter elk individu, ongeacht status, achtergrond of levenswijze. Publieke ruimte moet daarom gastvrij zijn en ontmoeting stimuleren.
- Het recht om ruimte te zijn
- Onzichtbaarheid als Sociaal Mechanisme
Dit alles vanuit de ART-Galerie, een huis van kunst en gedachte Dat kunsthuis bevindt zich op een kruispunt van vrijheid en onverschilligheid. Vrijheid, blijheid? Of de vanzelfsprekende inname van ruimte door hen die er niet over nadenken? Ik zie van daaruit een samenleving waarin de kleine dingen veel zeggen. Waarin een fiets die wordt neergezet zonder na te denken over de impact, symbool staat voor een bredere houding: de onverschilligheid tegenover de ander.
Fysieke barrières zijn slechts symptomen van een diepere vorm van uitsluiting: het negeren van het bestaansrecht van de ander. Dit mechanisme werkt subtiel en is daarom des te gevaarlijker.
- Oogluikende onverschilligheid is het echte kwaad
- De Vicieuze Cirkel van Oogluikendheid
Het probleem is niet de fiets, de tafel, de parkeerplaats. Het probleem is de mentaliteit die eraan vasthangt: de houding van ‘dit is nu eenmaal zo’. De wereld waarin een plaats enkel waarde heeft wanneer men er zelf baat bij heeft. Dit is geen klein lokaal ongemak, dit is een maatschappelijk probleem dat wortelt in hoe we naar elkaar kijken – of liever, hoe we dat niet doen.
De fietsers en terrasbezoekers hebben feitelijk de macht om ruimte toe te eigenen, terwijl de ART-Galerie wordt verdrongen. Dit weerspiegelt een bredere tendens in de samenleving: commerciële belangen en de mainstream cultuur domineren, terwijl kunst en kritische reflectie naar de marge worden geduwd.
Nietzsche zou het herkennen: de mens die zich niet uitspreekt, de mens die wegkijkt, voedt het ressentiment. We leven in een tijd waarin het vermijden van verantwoordelijkheid een kunstvorm op zich is geworden. Waar beleidsmakers zich verschuilen achter procedures, waar beslissingen blijven steken in de bureaucratie, waar simpele dingen – zoals een boom planten op het marktplein – worden opgezadeld met drempels en excuses.
- Besturen is plannen, maar ook handelen
- De Politieke Dimensie: Bureaucratische Verlamming
Laat me duidelijk zijn: ik ben niet blind voor de positieve inspanningen die hier gebeuren. Zonnebeke is geen verloren zaak. Er zijn mooie initiatieven, mensen met een hart voor hun gemeente, mensen die vechten voor een betere toekomst. Ik erken dat besturen niet eenvoudig is, dat er belangen zijn, regels, structuren. Maar laten we niet vergeten: gemeenschap is niet enkel plannen, maar ook dóén. Een boom planten, een ruimte creëren, een visie neerzetten – het kan, als er maar de wil is.
Mijn woorden zijn scherp, maar ze snijden niet om te kwetsen. Ze snijden om wakker te maken. Want als we blijven zwijgen, dan wordt het ongewenste onzichtbaar. En als we dat toelaten, dan zijn we allemaal een stukje medeplichtig.
Dit is geen oproep. Dit is een gedachtengolf, een confrontatie, een moment van waarheid. Dit is Zwoordkunst. Om ook dit een naam te geven.
De Drie-eenheid van Vrijheid: Anarchisme, Dadaïsme en Humanisme
In een wereld waarin structuren en systemen de vrije mens in hun greep houden, vormen anarchisme, dadaïsme en humanisme drie pijlers van verzet. Elk op hun eigen manier ondermijnen ze de gevestigde orde en bieden ze een alternatieve kijk op menselijkheid, creativiteit en autonomie. Maar hoe verhouden deze stromingen zich tot elkaar? En wat gebeurt er wanneer zij elkaar kruisen in een explosie van denkbeelden?
Anarchisme: De Politieke Revolutie
Anarchisme is de meest expliciete aanval op hiërarchie en onderdrukking. Het verwerpt autoriteit, staatscontrole en opgelegde economische structuren. In plaats daarvan pleit het voor zelforganisatie, directe actie en collectieve verantwoordelijkheid. Anarchisten zien vrijheid niet als een privilege, maar als een bestaansrecht dat verdedigd moet worden tegen systemen die het willen inperken.
In de praktijk betekent dit het saboteren van politieke, economische en sociale ketens die de mens tot onderdaan degraderen. Anarchisme is een daad van constante ontregeling, niet als destructieve chaos, maar als een proces van zelfbeschikking. Het biedt een politieke lens om macht te begrijpen en te ondermijnen.
Dadaïsme: De Artistieke Ontwrichting
Waar anarchisme zich richt op politieke structuren, trekt dadaïsme ten strijde tegen conventies in kunst en taal. Ontstaan als een reactie op de gruwelen van de Eerste Wereldoorlog, verwierp de beweging elke vorm van logica, schoonheid en betekenis zoals die door de maatschappij werden opgelegd. Door absurdisme, anti-kunst en speelse destructie wilden dadaïsten de wereld ontregelen en het individu opnieuw in contact brengen met de pure, rauwe creativiteit.
Dadaïsme is meer dan een kunststroming; het is een levenshouding. Het stelt dat alles kunst kan zijn en dat de gevestigde structuren in taal en expressie even onderdrukkend kunnen zijn als politieke instituties. De dadaïst ondermijnt met spot en satire, gebruikt willekeur en juxtapositie om het absurde van het systeem bloot te leggen. Dit maakt dadaïsme een perfecte metgezel van anarchisme: beide willen de illusie van orde doorbreken en ruimte scheppen voor het onbekende.
Humanisme: De Ethiek van de Vrijheid
Waar anarchisme en dadaïsme vaak als ontregelend worden ervaren, biedt humanisme een filosofische en ethische basis voor vrijheid. Het stelt de menselijke waardigheid, rede en mededogen centraal en zoekt naar een samenleving waarin elk individu tot volle bloei kan komen. Humanisme roept niet op tot vernietiging, maar tot een herwaardering van wat het betekent om mens te zijn.
Een anarchist kan strijden tegen macht, een dadaïst kan spotten met de absurditeit van het systeem, maar het is de humanist die zich afvraagt: wat bouwen we in de plaats? Wat betekent vrijheid als deze niet geworteld is in respect en collectieve groei? Humanisme biedt de ethische grondslag om vrijheid niet alleen te eisen, maar ook te bewaken.
De Synthese: Vrijheid als Actie en Kunst
Wanneer deze drie stromingen elkaar ontmoeten, ontstaat er een krachtig ideeëncomplex. Anarchisme biedt de politieke analyse en strategie, dadaïsme de creatieve ondermijning en humanisme de ethische basis. Samen vormen ze een dynamische drijvende kracht die niet alleen systemen afbreekt, maar ook nieuwe vormen van bestaan suggereert.
In de praktijk betekent dit een levenshouding waarin men de gevestigde orde continu bevraagt, met artistieke en filosofische middelen verzet pleegt, en steeds de menselijke waarde als richtsnoer neemt. Dit samenspel maakt het mogelijk om vrijheid niet alleen te denken, maar ook te leven.
De Explosie van Autonomie
De vraag is niet of we deze stromingen moeten combineren, maar hoe we ze laten samensmelten tot een bruikbaar instrument voor de toekomst. In een tijd waarin macht zich steeds subtieler manifesteert en kunst steeds meer geïnstitutionaliseerd wordt, is de verbinding tussen anarchisme, dadaïsme en humanisme relevanter dan ooit.
Vrijheid is geen statisch ideaal, maar een voortdurende explosie van bewustzijn, creativiteit en daadkracht. Wie die explosie weet te sturen, hoeft zich nooit meer te onderwerpen.
De Onzichtbare Strijd: Waar Politiek en Kunst Samenkomen
De plaats die we bezetten, fysiek en mentaal, wordt gedefinieerd door de ruimte die we innemen en de ruimte die ons wordt toegestaan. Zonnebeke, mijn thuis, is een microkosmos van de bredere maatschappelijke strijd die we allemaal voeren.
De afwezigheid van de boom op het plein, of de verwaarlozing van de ruimte die men voor kunst kan creëren, is geen toevalligheid. Het is een manifestatie van een diepere crisis. Kunst en creatie worden steeds meer op de marge gedrukt, verscholen achter de commerciële eisen die de openbare ruimte in hun greep houden. Wat kan een boom op het plein anders betekenen dan een symbool van verzet tegen die vernietigende trend? Wat betekent het om ruimte voor kunst in te nemen, om de gewone burger en de gevestigde belangen te confronteren met dat wat hen ongemakkelijk maakt?
De Ruimte voor Kunst als Sociaal Experiment
De krachten die kunst naar de marge duwen zijn dezelfde die de menselijke waardigheid proberen te reduceren tot een cijfer, een transactiewaarde. Dit is geen abstracte strijd, dit is een directe confrontatie. Elke galerij, elke schilderij, elke performance is een daad van verzet tegen de onverschilligheid die de ruimte voor ons verkrimpt. Kunst kan en moet een spiegel zijn voor deze maatschappij, niet een luxe-object voor de elite.
In deze strijd is de openbare ruimte het slagveld, en de boom op het marktplein is de beginzet van een nieuwe manier van denken. Een boom is meer dan een fysiek object; het is een symbool van leven, van groei, van de tijd die zich ontvouwt buiten de commerciële verplichtingen die alles in hun macht hebben. Het is de rebellie tegen een samenleving die alles meet en waardeert op basis van onmiddellijke, concrete opbrengst. Wat zouden we kunnen winnen als we ons verzetten tegen die oppervlakkigheid? Wat zouden we kunnen ontdekken, als we simpelweg een boom planten, gewoon omdat we dat willen?
Het Verval van de Gemeenschap en de Wedergeboorte van Autonomie
De spanning tussen gevestigde structuren en innovatieve ideeën is niet nieuw. Mensen zijn boos op hun regering en beleidsmakers, vaak met goede reden. Maar boosheid zonder richting blijft steriel. De uitdaging is om die energie om te zetten in een positieve beweging, in een gedeelde visie waarin de dorpskern een plek wordt van en voor iedereen. Het betekent samenwerking tussen burgers en beleidsmakers, tussen kunstenaars en gemeenschapsdenkers, tussen jong en oud.
De politiek heeft vaak de neiging om te verworden tot een bureaucratische machine die zichzelf in stand houdt. Zonnebeke is daar geen uitzondering op. De inspanningen om de gemeenschap te verbeteren worden vaak verlamd door politieke inertie en een cultuur van bureaucratische vertragingen. Dit is geen abstracte klacht; het is de ervaring van de dagelijkse burger die hunkert naar verandering maar geconfronteerd wordt met drempels, excuses en eindeloze procedures.
Toch is er iets krachtigs dat in de schaduwen van deze onverschilligheid opkomt: autonomie. De autonomie van de gemeenschap, de autonomie van de kunst, de autonomie van het individu dat weigert zich te onderwerpen aan de onverschilligheid van het systeem. Het is niet de politiek die ons moet redden; het is de moed om te handelen, om de ruimte in te nemen, die de sleutel is tot echte verandering.
Kunst als Politieke Actie
Ik zie kunst niet alleen als een spiegel voor de samenleving, maar ook als een middel om politiek te bedrijven. Kunst kan niet neutraal zijn; het moet altijd een boodschap dragen, altijd een standpunt innemen. De visie die ik heb voor Zonnebeke, en voor de wereld, is die van een gemeenschap die haar autonomie terugvindt door middel van creatie en verzet. Wat als elke galerij, elke tentoonstelling, elke performance een politieke daad was? Wat als kunstenaars hun werk zouden beschouwen als een manier om niet alleen schoonheid te creëren, maar om politieke structuren uit te dagen, om ruimte te claimen voor wat onzichtbaar is?
De praktijk van het dagelijks leven wordt bepaald door onze houding ten opzichte van ruimte. Het lijkt misschien een klein gebaar om een boom te planten, maar in werkelijkheid is het een handeling van grote symbolische kracht. Het is een zet die de gevestigde orde confronteert en zegt: dit is onze ruimte, dit is onze tijd, en we eisen het recht om te bestaan, om te groeien, en om te creëren.
Ja, het is in die zoektocht naar verbinding en betekenis waar we vaak de waarde van de chaos over het hoofd zien. De mens is van nature geen statisch wezen; hij is altijd in beweging, altijd in transitie. Maar in plaats van deze dynamiek als iets positiefs te omarmen, proberen velen de onzekerheden en onvolkomenheden van het bestaan uit te bannen. Ze verlangen naar een vaste grond, naar zekerheid, maar de werkelijkheid is juist een voortdurende stroom van verandering en herbezinning.
Dit is waar de kunst zijn kracht vindt. Kunst is niet bedoeld om te verfraaien of de wereld te maskeren, maar om haar in haar rauwe, onvoltooide staat te tonen. Kunst stelt ons in staat om deze chaos te omarmen, haar te verkennen en zelfs te vieren. De zoektocht naar het zelf kan gezien worden als een creatieve daad, een voortdurende heruitvinding, waarbij de persoon niet bang hoeft te zijn voor de onvolledigheid die inherent is aan zijn bestaan. In plaats van het zelf als iets af te bakenen, zou het kunnen worden gezien als een voortdurend proces van zelfcreatie, in interactie met de ander, met de samenleving, en met de wereld om ons heen.
Dit is de paradox van de menselijke ervaring: hoe meer we proberen te controleren en vast te leggen wat we zijn, hoe verder we ons verwijderen van ons authentieke zelf. Wanneer we proberen om ‘het zelf’ te definiëren als iets vast, creëren we muren die ons scheiden van de vrijheid die schuilt in onze eigen onzekerheid. Het zelf moet niet iets zijn dat we vasthouden, maar iets dat we laten stromen, dat we omarmen als een proces dat nooit helemaal af is.
Je zou kunnen zeggen dat we niet moeten streven naar het ‘bereiken’ van een definitief zelf, maar naar het ‘worden’ van dat zelf door te handelen in de wereld, door te creëren, te ervaren, en te reageren op de omstandigheden die ons worden opgelegd. Dit kan beangstigend lijken, maar het biedt ook de mogelijkheid van bevrijding. Wanneer we ons losmaken van de druk om te voldoen aan een vastgestelde norm, kunnen we onszelf opnieuw ontdekken in de chaos, in de fluctuerende betekenis die elke ervaring biedt.
Tot SLOT. De vraag of België voldoende lijkenzakken heeft besteld, is een cynische maar scherpe observatie van de tijd waarin we leven. De geschiedenis leert ons dat oorlogen vaak worden gevoerd door de jeugd, terwijl de ouderen, de machthebbers, beslissen over hun lot. Dit patroon herhaalt zich, telkens in een andere gedaante, telkens met een nieuwe rechtvaardiging. Maar wat als die rechtvaardiging niet langer volstaat? Wat als de mensen niet meer willen marcheren in de pas van hun leiders?
Oorzaak en gevolg zijn onvermijdelijk. Oorlogen ontstaan niet uit het niets; ze zijn de culminatie van jarenlange spanningen, van economische belangen, van geopolitieke strategieën die het individu reduceren tot een pion op een veel groter schaakbord. De gewone mens, de werkende klasse, de kunstenaars, de denkers – zij worden geconfronteerd met de gevolgen, terwijl de politieke machine op volle toeren blijft draaien.
Er is echter een groeiend bewustzijn. Mensen stellen vragen. Waarom zouden we onze kinderen laten vechten in oorlogen waar ze niets mee te maken hebben? Waarom zouden we blijven geloven in het dogma van natiestaten die ons veiligheid beloven maar ons steeds opnieuw in conflicten storten? Tijden veranderen inderdaad, en met die verandering groeit de weerstand.
Maar weerstand alleen is niet genoeg. Afwijzen is een eerste stap, maar wat dan? Als mensen niet langer willen vechten voor hun regeringen, wat willen ze dan wél? Welke alternatieven zijn er? Hoe organiseren we ons buiten de structuren die ons gevangen houden? Dat is de uitdaging van deze tijd.
Misschien ligt het antwoord in gemeenschapszin, in radicale samenwerking, in het heruitvinden van solidariteit zonder de tussenkomst van corrupte systemen. Misschien ligt het in kunst, in vrije expressie, in het blootleggen van de leugens die ons worden gevoerd. Misschien ligt het in het weigeren van dienstbaarheid aan machten die ons reduceren tot instrumenten voor hun ambities.
Want als de politiek doorgaat en het volk blijft gehoorzamen, dan zal de vraag naar lijkenzakken inderdaad alleen maar toenemen. Maar als het volk stopt met gehoorzamen, als het weigert nog langer een radertje te zijn in een machine die enkel vernietiging voortbrengt – dan pas verandert er écht iets.
En dus, terwijl de machthebbers hun plannen smeden, terwijl ze hun toespraken zorgvuldig vormgeven en hun oorlogstrommels roffelen, groeit elders iets dat ze niet kunnen controleren. Het is geen revolutie zoals in de geschiedenisboeken, geen brute opstand met wapens en vlaggen, geen omverwerping van één macht om een andere te installeren. Het is subtieler, dieper geworteld, bijna ongrijpbaar voor hen die denken dat de wereld alleen met wetten en geweld te besturen valt.
Het is een fluistering die door de straten waait, een blik die zegt: ik geloof jullie niet meer. Een gemeenschap die zich zonder bevel organiseert. Een groep vrienden die besluit dat ze elkaar belangrijker vinden dan de economie die hen uitbuit. Een generatie die niet langer in de pas loopt, maar zijwegen kiest, doorgangen vindt die niet op de kaarten van de regeringen staan.
Het is de arbeider die niet langer ploetert voor de droom van een ander, maar zijn eigen droom bouwt. De kunstenaar die weigert zijn creaties te verkopen aan het systeem dat hem verplettert. De ouder die zijn kind niet langer als brandstof voor de oorlogsmachine ziet, maar als een vrij wezen dat recht heeft op een andere toekomst.
En hoe harder ze proberen te dwingen, hoe strakker ze hun wetten spannen, hoe harder de realiteit hun vingers zal verbrijzelen. Want een volk dat zijn ketenen heeft herkend, is al half bevrijd. En een wereld die beseft dat de oorlog niet in de loop van een geweer beslist wordt, maar in de harten van zij die weigeren te doden, is al aan het kantelen.
De lijkenzakken mogen besteld zijn. Maar misschien, heel misschien, blijven ze leeg.
Ja, de vrije geest van elk mens. Die geest die men eeuwenlang geprobeerd heeft te temmen, te vormen, te onderwerpen aan wetten, religies, economische structuren en morele dogma’s. Maar steeds, in de donkerste hoeken van de geschiedenis, bleef hij opflakkeren als een vonk in het duister. Soms een eenzaam dwaallicht, soms een stormvuur dat alles verteerde.
De vrije geest, dat is de stem die zegt: nee, ik doe hier niet aan mee. Het is de schilder die zijn kleuren niet verkoopt, de arbeider die zijn werk neerlegt, de dichter die woorden schrijft die niemand had willen horen. Het is het kind dat weigert zijn verbeelding in te ruilen voor een toekomst als radertje in de machine.
En hoe hard ze ook proberen om dat vuur te smoren—met propaganda, met angst, met leugens over plicht en vaderland—het blijft branden. Want vrijheid is geen bezit dat men kan afnemen, geen document dat men kan verscheuren, geen munt die men kan verhandelen. Vrijheid is een besef. Een vonk. Een weigering.
Wie? Wij allemaal. Of toch al wie nog durft te denken, te voelen, te dromen. En dat zijn er meer dan ze vermoeden.
